Seminarium OW SARP – Prawa autorskie
10.03.2016 w Pawilonie Wystawowym SARP odbyło się pierwsze z cyku Seminariów Oddziału Warszawskiego SARP. Spotkanie to poświęcone było problematyce praw autorskich w architekturze. Pomysł otwartej dyskusji na temat rozumienia i interpretacji przez architektów zapisów Ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych zrodził się podczas licznych dyskusji dotyczących zapisów w regulaminach konkursów architektonicznych, umowach i ogłoszeniach o przetargach na prace projektowe. W opinii środowiska architektów prawa autorskie twórców architektury są często naruszane i nadużywane. Z drugiej zaś strony nadinterpretacja zapisów Ustawy przez projektantów prowadzić może do naruszenia słusznych interesów Inwestorów i właścicieli obiektów, a nawet interesu społecznego. Opinie architektów na ten temat są nieprecyzyjne i nie do końca określone. Tymczasem stanowisko Inwestorów i Zamawiających jest coraz częściej bardzo radykalne i sprzeczne z naszymi odczuciami. Pojawiła się więc potrzeba doprecyzowania wewnętrznego stanowiska architektów odnośnie problemów związanych z zapisami Ustawy tak by mogło być ono prezentowane jako wspólne i jednoznaczne.
Do udziału w dyskusji zaprosiliśmy Kolegów architektów, którzy cieszą się uznaniem i autorytetem: profesor Ewę Kuryłowicz oraz architektów Mariusza Ścisło, Piotra Szaroszyka, Dariusza Hyca i Jana Belinę Brzozowskiego. W spotkaniu uczestniczyła także mecenas Katarzyna Janowska konsultant ZG SARP d/s Prawa Autorskiego.
W pierwszej części spotkania, każdy z panelistów przedstawił jeden, wybrany przez siebie, zakres zagadnień problemowych.
Prezes Mariusz Ścisło zwrócił uwagę na trudności w zdefiniowaniu samego pojęcia „utworu” w rozumieniu Ustawy, którym w odniesieniu do dzieł architektonicznych może jest zarówno projekt w poszczególnych fazach jak i już gotowy budynek. Wątpliwości wzbudzać może również zaangażowanie wielu autorów w proces projektowania, a co za tym idzie konieczność określenia zakresu współautorstwa działa i praw przysługujących poszczególnym twórcom. Oddzielnym zagadnieniem problemowym jest ochrona dzieł z zakresu urbanistyki oraz architektury wnętrz.
Kolega Piotr Szaroszyk przedstawił zakres działań, podejmowanych w ramach prac Rady Okręgowej MaOIA, prowadzących do stworzenia wzoru zapisów umownych z zakresu prawa autorskiego. Mogłyby one się stać standardem do stosowania w umowach o prace projektowe. Dążyć tu należy do stworzenie takich zapisów, które w uczciwy sposób zabezpieczą interesy twórcy od koncepcji do zakończenia realizacji obiektu, ale równocześnie nie będą naruszać praw Inwestora i przyszłego użytkownika obiektu. Wzorcowe zapisy umowy muszą zostać zaakceptowane przez Urząd Zamówień Publicznych jako zgodne z Ustawą PZP. Zespół pracujący nad tymi zapisami szczególną uwagę zwraca na obszary, w których naruszenia najczęściej się pojawiają. Dotyczy to przede wszystkim konieczności przekazywania pełni praw autorskich na zbyt wczesnym etapie oraz naruszania integralności utworów na etapie realizacji (np. w celu wprowadzenia oszczędności). Warto rozważyć tu zmianę konstrukcji umów tak by w odniesieniu do realizowanych projektów architektonicznych posługiwać się pojęciem „udzielenia licencji niewyłącznej” w miejsce przekazania praw autorskich majątkowych. [wzory zapisów umownych do pobrania: tu i tu]
Kolega Jan Belina Brzozowski omówił temat rygorystycznych zapisów odnoszących się do praw autorskich, które pojawiają się w regulaminach konkursów architektonicznych. Podkreślił rolę sędziów konkursowych , których zadaniem jest, między innymi, zatwierdzenie warunków regulaminów w takiej formie, by prawa konkurujących zespołów nie były nadużywane np. poprzez konieczność przekazania pełnych praw autorskich do prac konkursowych bez otrzymania adekwatnej nagrody i możliwości kontynuowania prac nad projektem. Jan Belina-Brzozowski omówił dwa przykłady konkursów (Ratusz w Konstancinie i Muzeum Katyńskie), w których prawidłowe zapisy dotyczące praw autorskich w regulaminach konkurów okazały się bardzo istotne dla dalszych prac projektowych i negocjacji z Inwestorami.
Profesor Ewa Kuryłowicz omówiła zagadnienie inspiracji i plagiatu. Niezwykle ważne jest respektowanie przez architektów praw innych twórców poprzez poszanowanie ich dzieł zarówno tych już zrealizowanych, które wymagają przeróbki lub przebudowy jak i tych, które pozostały jedynie w sferze idei np. jako prace konkursowe. Przedstawiła też opinię o podstawowej roli zaufania pomiędzy Architektem a Inwestorem. Tylko w ten sposób zbudować można w procesie projektowym właściwe relacje, które są kluczowe dla porozumienia także na polu prawa autorskiego.
Kolega Dariusz Hyc zaprezentował przykłady dzieł architektonicznych, które wraz ze zmianami rynkowymi podlegały wielokrotnym przeróbkom i przebudowom. W tych sytuacjach określenie właściwego autora działa staje się często niemożliwe. W interesie środowiska architektów jest stworzenie takich mechanizmów, które nie będą utrudniały uzasadnionego i często koniecznego przekształcania obiektów, ale pozwolą na ochronę podstawowych wartości, które te obiekty reprezentują. Formą takiej ochrony może być nadzór nad formą i zakresem przebudowy, ale może być też utrwalenie pierwotnego dzieła w formie makiety lub przeniesienie go w całości lub w części do innej lokalizacji.
Mecenas Katarzyna Janowska w podsumowaniu wypowiedzi prelegentów podkreśliła konieczność precyzyjnego określenia przez architektów zakresu w jakim ochronę swoich dzieł uznają za słuszną i wskazaną. Pani Mecenas zwróciła uwagę, że wykładnia prawa autorskiego w architekturze musi być dostępna i czytelna dla prawników i innych osób spoza branży, w przeciwnym razie głos środowiska nie będzie rozumiany i respektowany. Stworzenie takiej wykładni w formie dokumentów, artykułów i wyjaśnień leży po stronie architektów.
W drugiej części spotkania przeprowadzono dyskusję. Najwięcej wątpliwości uczestników wzbudził zakres ochrony przysługującej twórcom architektury w stosunku do dzieł już zrealizowanych. Dyskutowano nad problemem, czy prawa autorskie służą architektom czy architekturze i czy nie są one czasem sprzeczne z ideą rozwoju i poszanowaniem własności. Zwrócono też uwagę na konieczność identyfikacji autorów z ich dziełami poprzez właściwe oznaczanie budynków oraz zdjęć i ilustracji prezentujących architekturę.
Ze względu na szeroki zakres omówionych zagadnień seminarium nie przyniosło wiążących wniosków i rozstrzygnięć. Wiele ważnych i problemowych tematów zostało jednak wskazanych i doprecyzowanych. Warto dążyć do zbudowania wspólnego, akceptowanego przez architektów stanowiska, które w formie wewnętrznego dokumentu mogłoby być stosowane zarówno przez architektów jak i radców prawnych obsługujących procesy inwestycyjne. Mamy nadzieję, że dyskusja przeprowadzona w ramach seminarium będzie jednym z kroków prowadzących do tego celu.
arch. Maria Saloni-Sadowska
Prelegenci podczas Seminarium OW SARP: Prawa autorskie w architekturze – teoria i praktyka –opinie architektów:
Cykl seminariów OW SARP to okazja do wymiany poglądów, dyskusji i sporów. Rozmawiamy o architekturze, pracy architekta i otaczającej nas przestrzeni. Zapraszamy do dyskusji warszawskich architektów i wszystkich tych dla których architektura jest ważna i którzy doceniają jej rolę w naszym codziennym życiu.
W planach mamy kolejne spotkania. Chcielibyśmy je realizować zgodnie z aktualnymi potrzebami środowiska. Osoby pragnące podzielić się pomysłem na tematy kolejnych Seminariów OW SARP proszone są o kontakt z biurem: biuro@sarp.warszawa.pl
