SARP
Warszawa

Premiera pierwszego polskiego wydania miała miejsce 19 listopada 2014.

Jane Jacobs była dziennikarką (redaktorką magazynu „Architectural Forum”), pasjonatką architektury i miejskiego życia, a jednocześnie oburzoną obywatelką Nowego Jorku, która na własnej skórze odczuwała skutki arogancji i megalomanii władz miasta, urbanistów i deweloperów. Wskutek ich decyzji jej ukochana dzielnica Greenwich Village miała zostać przecięta autostradą Lower Manhattan Expressway, setki budynków wyburzone, a ich mieszkańcy przesiedleni. Jane pomogła zablokować szkodliwą inwestycję, a jej wysiłki na rzecz powstrzymania budowy tras przelotowych przez Manhattan i zachowania lokalnego charakteru dzielnic dały impuls do rozwoju miejskiego aktywizmu i przyczyniły się do zakończenia wszechwładzy Roberta Mosesa – urzędnika miejskiego, który zgromadził ogromne wpływy, pozwalające mu kształtować przestrzeń Nowego Jorku według własnego uznania.

Z gniewu i zaangażowania Jane Jacobs zrodziła się gniewna i zaangażowana książka – „Śmierć i życie wielkich miast Ameryki”. Moses zareagował na książkę alergicznie: „zwracam książkę, którą mi przysłałeś. Pomijając fakt, że jest napisana bez namysłu, jest również paszkwilem… Spróbuj sprzedać ten szmelc komuś innemu. Z poważaniem, Robert Moses.”

Opublikowany w 1961 roku tekst okazał się jednym z najważniejszych dzieł o architekturze i mieście, które opublikowano w XX wieku. Ukazało się już po francusku, niemiecku, hiszpańsku, czesku, hebrajsku, turecku i w innych językach. Dziś zapraszamy do lektury pierwszego polskiego wydania klasycznej książki.

Polskie wydanie poprzedzone jest wstępem wieloletniego współpracownika i wydawcy książek Jane Jacobs – Jasona Epsteina oraz posłowiem napisanym przez socjologa Kacpra Pobłockiego. Okładkę i szatę graficzną zaprojektował Kuba Sowiński (Biuro Szeryfy).

KSIĄŻKA I JEJ KONTEKST

W latach 50. miasta USA stały na skraju katastrofy – biała klasa średnia wynosiła się na przedmieścia, pozostawiając śródmieścia biedocie żyjącej w cieniu wspaniałych wieżowców. Metropolie dusiły się od samochodów, drobny handel i życie kulturalne obumierały, dramatycznie rosła przestępczość, a segregacja rasowa była na porządku dziennym. Jane Jacobs postanowiła zbadać przyczyny tych „miejskich plag” i zaproponować recepty na wyjście z kryzysu: przywrócenie życia ulicom, odrodzenie przedsiębiorczości i życia społecznego, zapewnienie bezpieczeństwa, tanich i dobrych mieszkań, właściwej równowagi między potrzebami kierowców i innych uczestników ruchu. Jej marzeniem było miasto, które dzięki wewnętrznej sile może samo się regenerować i stawiać czoła kryzysom.
Książka była pierwszą głośną salwą w wojnie z modernistyczną urbanistyką, z dominacją blokowisk i centrów handlowych, parkingów i tras szybkiego ruchu. To żarliwa polemika z ideami Le Corbusiera czy koncepcją miasta ogrodu, z wszechwładnymi urzędnikami i wielkimi deweloperami; to wołanie do architektów i urbanistów o zdrowy rozsądek i powrót na ziemię, bliżej realnych problemów. Oprócz błyskotliwych obserwacji z Nowego Jorku (słynna scena „ulicznego baletu na Hudson Street”), Bostonu, Filadelfii, Pittsburgha, San Francisco czy Los Angeles, autorka przedstawia konkretne rozwiązania sprzyjające naturalnemu i harmonijnemu rozwojowi miast i ich mieszkańców. To książka o „degeneracji i regeneracji miast”.

Jane Jacobs: „Ta książka to atak na obowiązujące metody planowania i przebudowywania miast. (…) To właśnie z miast urbanistyka powinna czerpać naukę i w odniesieniu do nich formułować i weryfikować swoje założenia. Jednak praktycy i nauczyciele tej dyscypliny (jeśli można ją tak nazwać) nie biorą pod uwagę wniosków płynących z realnych sukcesów i porażek, nie zastanawiają się, dlaczego zmiana na lepsze przychodzi czasem zupełnie nieoczekiwanie. Ich myślenie o wielkim mieście rządzi się natomiast zasadami wyprowadzonymi z obserwacji działania i wyglądu miasteczek, przedmieść, sanatoriów dla gruźlików, terenów wystawowych i miast marzeń – wszystkiego oprócz prawdziwych miast.”

O AUTORCE
Jane Jacobs (1916-2006) przez ponad 40 lat piórem i czynem walczyła o wprowadzenie do urbanistyki nowych zasad. W 1935 roku zamieszkała w Nowym Jorku, gdzie pracowała najpierw jako stenotypistka, potem jako dziennikarka i redaktorka. W redakcji „Iron Age” walczyła o zrównanie płac kobiet i mężczyzn oraz działała w związkach zawodowych. Od 1952 roku, na łamach „Architectural Forum” pisała o współczesnej urbanistyce i architekturze, krytykując między innymi modernizację miast prowadzącą do masowych wyburzeń i przesiedleń. Jej traktat z 1961 roku, Śmierć i życie wielkich miast Ameryki, to prawdopodobnie najistotniejszy amerykański tekst o mechanizmach działania i niedziałania miast, który zainspirował pokolenia urbanistów i aktywistów.
W latach 60. Jane Jacobs aktywnie działała na rzecz lokalnej społeczności, skutecznie blokując m.in. budowę trasy szybkiego ruchu przez sam środek Manhattanu oraz przedłużenie Piątej Alei przez Washington Square Park, a także krytykując plany budowy World Trade Center. W 1968 roku została aresztowana za podżeganie mieszkańców na publicznym zebraniu. W tym samym roku wyjechała z mężem na stałe do Kanady, również po to, by ich synowie mogli uniknąć zaciągu na wojnę w Wietnamie. Osiadła w Toronto, gdzie nadal pisała i prowadziła działalność społeczną. Jej inne książki to m.in. The Economy of Cities, Cities and the Wealth of Nation oraz Dark Age Ahead.

Jason Epstein, redaktor pierwszego wydania książki, tak wspomina autorkę: Posługując się dość wytartym określeniem, można uznać Jane za konserwatystkę, a nawet radykalną konserwatystkę, nieufną wobec abstrakcyjnych koncepcji, podejrzliwą wobec wielkich idei oraz koncentracji politycznej i ekonomicznej władzy. Była „geniuszem zdrowego rozsądku”, maksymalnie oderwanym od ideologii.
Gdy wspominam Jane i zastanawiam się, czego się od niej nauczyłem, widzę jej entuzjazm, śmiech, który zdawał się ogarniać całe jej ciało, jej niezaspokojoną ciekawość, dobroć, klarowność spojrzenia. Widzę tę niepokorną uczennicę, która przy niepojętnych nauczycielach rozwinęła w sobie wewnętrzy przymus i radość samodzielnego myślenia. To, że jej wielka książka przetrwała półwiecze, nie dziwi mnie – wydaje mi się nieuniknione.

Autorka:
Jane Jacobs
Tytuł oryginału:
The Death and Life of Great American Cities
Tłumaczenie:
Łukasz Mojsak
Wstęp: 
Jason Epstein
Tłumaczenie wstępu:
Anna Wójcik
Posłowie:
Kacper Pobłocki
Wydawnictwo:
Fundacja Centrum Architektury
2014