Marek Leykam urodził się w Warszawie 4 września 1908 roku. Od 1919 do 1927 roku uczył się w Gimnazjum im. Stefana Batorego. Była to klasa trzech architektów: Jana Bogusławskiego, Stanisława Kolendo, Marka Leykama. Należy tu również wymienić o rok starszego Jerzego Hryniewieckiego. Jeszcze w latach szkolnych 1925/26 chodził na kurs wieczorowy do szkoły Malarstwa i Zdobnictwa przy Placu Teatralnym, a w 1926/27 na kurs zaoczny do szkoły Sztuk Pięknych im. W. Gersona. Jak sam wspominał, prof. Tichy skutecznie zniechęcił go do ukończenia studiów. Po zakończenia nauki aż do wybuchu wojny Marek Leykam zajmował się głównie publicystyką. Jego artykuły ukazywały się w „Arkadach”, „Architekturze i Budownictwie” oraz w „Plastyce”.
Bezstronne „Arkady” były zdecydowanie najlepszym terenem dla tekstów ukazujących jego poglądy. Na łamach tego pisma ukazał się w marcu 1936 roku artykuł „O wnętrzu współczesnym”, w którym autor ustosunkował się do sposobu kształtowania wnętrza przez aktualne tendencje. Dał tym samym próbkę swoich poglądów na temat architektury. Drugi tekst „Z rozważań architekta” ukazał się w styczniowym numerze z 1937 roku. Są to miejscami bardzo osobiste wywody. Jako jedyne pismo, „Architektura i Budownictwo”, całkowicie poświęcona była problemom architektury, traktowało je wszechstronnie i fachowo. Leykam współpracował z pismem w 1936 roku, wtedy to był w komitecie redakcyjnym. Na łamach pisma opublikował dwa artykuły: „Kompozycja wnętrza” oraz, „Urbanistyczna rozmowa o Kasprowym” razem z Z. Malickim. Najmocniej związany był Leykam z „Plastyką”. Właśnie w niej zadebiutował w listopadzie 1935 roku reportażem „Spostrzeżenia z architektury czeskiej i kongresu mieszkaniowego w Pradze”. W następnym roku był już stałym współpracownikiem pisma. Prowadził tam kronikę architektoniczną, do której pisywał krótkie felietony poświęcone aktualnym wydarzeniom.
Swoją działalność jako architekt rozpoczął już z 1933 roku. Jako pierwszy powstał projekt małego drewnianego domku jednorodzinnego na konkurs Banku Gospodarstwa Krajowego na opracowanie wzorowych typów dla drobnego budownictwa mieszkaniowego. Było to udane połączenie klasyczności, prostoty, dbałości o proporcje i funkcjonalności skromnego wnętrza. W 1935 roku wraz z prof. Mieczysławem Kotarbińskim z warszawskiej ASP wziął udział w konkursie na uporządkowanie majątku w Zułowie – miejscu urodzenia Józefa Piłsudskiego. Projekt miał charakter „parku romantycznego lub świętego gaju”. Rok 1936 przyniósł Leykamowi dwie drugie nagrody w konkursach: pierwszą za projekt meczetu, drugą za rozplanowanie Mola Południowego i terenów przyległych oraz za projekt szkicowy Żeglarskiego Ośrodka Morskiego w Gdyni. W 1938 roku otrzymał Leykam czwartą nagrodę w konkursie na gmach Banku Gospodarstwa Krajowego w Poznaniu. Bank miał stanąć przy placu Wolności, wzdłuż ulicy Nowowiejskiego.
Po czynnym udziale w walkach na frontach września 1939 roku w Polsce, a następnie w 1940 roku we Francji, znalazł się Leykam w Szwajcarii, gdzie wraz z całą 2-gą Dywizją Strzelców Pieszych został internowany. Pięcioletni, przymusowy pobyt w tym kraju okazał się, biorąc pod uwagę okoliczności, wyjątkowo korzystny. Odcięci od kraju, a także od świata, żołnierze polscy znaleźli w neutralnej Szwajcarii sprzyjające warunki do pracy, nauki i innej działalności społecznej i kulturalnej. Stało się tak dzięki życzliwości władz tamtejszych oraz energii polskich sił kierowniczych. W szeregach internowanej dywizji piechoty znalazło się około tysiąca uczniów, studentów oraz różnego typu mniej lub więcej zaawansowanych naukowców. Stworzyli oni bardzo aktywne środowisko, które oprócz pracy dydaktycznej prowadziło rzeczywistą działalność naukową. Od 1940 roku istniały trzy obozy uniwersyteckie, z których jeden, o profilu technicznym, związany był z Politechniką w Zürichu. Tematem pracy doktorskiej obronionej na tej uczelni przez Marka Leykama była sztuka liturgiczna. „Współczesny architekt wziął jako temat historię. Sięgnął do tematyki wczesnochrześcijańskiej, do okresu architektury bizantyjskiej i romańskiej. Szukał funkcjonalności budynków sakralnych, zatrzymał swą uwagę na epokach najprostszych form architektonicznych, a zarazem jak najbardziej syntetycznych w swej technice konstrukcyjnej, jak i układzie generalnym” , jak pisał Jerzy Hryniewiecki. W 1943 roku wydano w Szwajcarii książkę poświęconą twórczości artystycznej i literackiej żołnierzy Dywizji Strzelców Pieszych, zatytułowaną „Na postoju”. Wyborem prac plastycznych i układem graficznym tej publikacji zajął się ppor. J. Lewiński. Zamieszczono tu również zdjęcia kaplicy poświęconej poległym żołnierzom DSP, na cmentarzu zuchwilskim w Solurze – projektu J. Lewińskiego. Ta prosta budowla surowością swoją odpowiada tak tragicznym czasom, jak i duchowi wojskowemu. Wzniesiona na planie prostokąta, ujęta wysokimi bielonymi murami, które tylko w kilku miejscach przebite są koniecznymi otworami, oraz przykryta prostym dwuspadowym dachem kaplica oddziałuje jedynie ascetycznością i proporcjami użytych form. W 1943 roku został ogłoszony konkurs architektoniczny dla jeńców wojennych, ogłoszony przez związek architektów szwajcarskich w 1943 roku. Konkurs miał za zadanie dać odpowiedź na pytanie – jak architekci wyobrażają sobie odbudowę kraju ze zniszczeń w odniesieniu do budownictwa mieszkaniowego. W pracach polskich zastosowano elementy prefabrykowane z takich materiałów, jak betony lekkie, stal i drewno. Wiedzę zdobytą w konfrontacji z architekturą szwajcarską i w dyskusjach toczonych w emigracyjnym środowisku architekci wykorzystali po powrocie do kraju. Wykorzystał ją także Marek Leykam. Jego działalność w pierwszych latach powojennych, a zwłaszcza praktyka architektoniczna – operująca wypracowanym systemem prefabrykacji – mają swe niewątpliwe źródło w doświadczeniach okresu wojennego.
Po powrocie do kraju przystąpił do pracy. Od września 1947 roku wykładał Historię Architektury Średniowiecznej. Następnie od jesieni 1949 roku prowadził katedrę Projektowania Użyteczności Publicznej na Politechnice Szczecińskiej. Pracował w Planowaniu Przestrzennym i Biurach Projektowych. Był projektantem wielu obiektów użyteczności publicznej oraz licznych zakładów przemysłu ciężkiego i motoryzacyjnego. Jego budynki, które projektował po wojnie nazwano „żyletkowcami” są to pierwsze w Polsce przykłady konsekwentnej postawy strukturalnej, obejmującej swymi kategoriami wszystkie elementy dzieła architektury. Ograniczenie wymiarów części nośnej do minimum wynikającego z obliczeń statycznych, wyraźne oddzielenie ustroju nośnego od elementów nie przenoszących obciążeń, zgodność rozstawu słupów i wymiarów poszczególnych części z założeniami funkcjonalnymi – modułem biurowym i całym układem funkcjonalnym – oraz ujawnienie szkieletu w zewnętrznym wyglądzie budynku, to główne przejawy tej postawy, dla której naczelną zasadą jest włączenie praw techniki w zakres wartości estetycznych i oparcie się na ekonomicznym sposobie myślenia. Konstrukcja, forma i funkcja budynku tworzą w tego typu koncepcjach organiczną jakość. Przykładem jest biurowiec na ul. Chałubińskiego 3a i Marszałkowskiej 82/84, gmach Państwowego Instytutu Geologicznego na ul. Rakowieckiej 4. Jego autorstwa są również budynki na ul. Barbary 1, Wspólnej 62, na rondzie Waszyngtona 26. Projektował też założenie architektoniczne ronda Waszyngtona, płytę i fundamenty pod nie zrealizowany Łuk Zwycięstwa nad Faszyzmem, który miał stanąć w Ogrodzie Saskim.
Do najwybitniejszych realizacji jego projektów należą: Wyższa Szkoła Wychowania Fizycznego w Poznaniu, Dom Turysty w Płocku, Powszechny Dom Towarowy w Poznaniu oraz współautorstwo w projekcie na Wystawę Ziem Odzyskanych we Wrocławiu. Najbardziej zadowolony był z realizacji Stadionu Dziesięciolecia, który projektował we współudziale z Jerzym Hryniewieckim. W 1957 roku otrzymał Nagrodę Państwową I stopnia za ten projekt. W tym samym roku odebrał również nagrodę I stopnia nadaną przez Komitet Urbanistyki i Architektury za zrealizowany projekt Zakładu Przemiału Cementu na Żeraniu w Warszawie.
Wielokrotnie brał udział w konkursach organizowanych przez SARP, uzyskując nagrody i wyróżnienia. Niestety wiele projektów zostało nie zrealizowanych. Wykonanie uniemożliwił brak kredytów lub inne czynniki. Takimi przykładami są m. in. Dom Kultury w Lublinie, Instytut Medycyny Doświadczalnej i Klinicznej PAN w Warszawie. Ostatnim był projekt Centrum Zdrowia Dziecka w Aninie. Warte przywołania tutaj są również projekty, które w konkursach zajęły drugie bądź dalsze miejsca. Były to m.in.: projekt Dworca Centralnego w Warszawie, regulacja Osi Saskiej, Narodowego Banku Polskiego w Warszawie, Ministerstwa Skarbu, polskiego pawilonu na Wystawę Rolniczą w Moskwie, otoczenia Pałacu Kultury i Nauki, zagospodarowania Alei Ujazdowskich, Łazienek, Parku Ujazdowskiego, Łuku Wyzwolenia dla Lublina, pomnik Bohaterów Warszawy, zabudowy terenu po wschodniej stronie ul. Marszałkowskiej na odcinku pl. Centralnego. Do tego działu trzeba też zaliczyć jego indywidualne projekty. Są to m. in. Instytut Fizyki i Chemii PAN, Instytut Podstawowych Problemów Techniki PAN w Warszawie, Ośrodek Turystyczny koło Węgorzewa, założenie i koncepcja Wesołego Miasteczka w Warszawie, koncepcja Instytutu Elektroniki w Warszawie, pomnik na Osi Saskiej w Warszawie, pawilon warsztatowy Teatru Lalki i Aktora w Lublinie, Dom Kultury imienia Tysiąclecia w Krzczonowie, druga alternatywa dla Ronda Waszyngtona, wieża ciśnień w Otwocku. Projektował rozbudowy FSO na Żeraniu, fabryki ciągników „URSUS”, Cementowni na Żeraniu. Jest autorem takich realizacji jak Fabryka Samochodów Ciężarowych w Lublinie, Fabryka Samochodów Małolitrażowych w Tychach, w Bielsku-Białej, Zakładu Sprzętu Motoryzacyjnego „Polmo” w Praszce koło Wielunia, Fabryka Części Samochodowych w Siedlcach, Odlewni Skoczów.
Dla architektury przemysłowej pracował blisko 22 lata, do momentu przejścia na emeryturę. Wraz z zespołem z biura „Motoprojektu” otrzymał Nagrodę Ministra Budownictwa i Przemysłu Materiałów Budowlanych za wybitne osiągnięcia. Był autorem licznych prac konkursowych, teoretycznych oraz skryptów z Historii Architektury i Sztuki. Za udział w walkach we Francji otrzymał Croix de Guerre z Gwiazdą, Croix du Combatant i Medaille des Evades. W Polsce odznaczony został Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, Srebrnym Krzyżem Zasługi, Medalem X-lecia i innymi odznaczeniami.
W roku 2006 pośmiertnie otrzymał Nagrodę Miasta Poznania za najlepszy poznański budynek półwiecza. W wielu rozmowach ze znajomymi i przyjaciółmi Marka Leykama powtarza się opis człowieka bezkompromisowego w wypowiedziach i postępowaniu. Kochającego przyrodę i sztukę. Kładącego największy nacisk na funkcjonalność budynku podczas projektowania, do którego przystępował natychmiast. Dbającego o proporcje, preferującego „złoty podział” oraz proste figury geometryczne. Nienawidził kłamstwa w życiu i w architekturze. Zmarł 27 lutego 1983 roku. Został pochowany na cmentarzu ewangelicko – augsburskim przy ulicy Młynarskiej 54 w Warszawie w kwaterze 9/5.
Justyna Szwedek, Komunikat SARP 6,7,8 2008 r.
Źródła:
Większość materiałów zebrana została przez Koło Naukowe Architektury Rodzimej WAPW, dzięki uprzejmości rodziny Marka Leykama
“Architektura” nr. 5 1959 – Konkurs powszechny SARP i TUP